#15. Chỉ bạn sử dụng tác phẩm của người khác không xin phép và không trả tiền
Đụng đâu cũng sợ bị nói vi phạm bản quyền, bản tin hôm nay sẽ giảm bớt nỗi sợ của bạn.
Chào các bạn,
Tuần trước, bọn mình đã chia sẻ trong bản tin số #14. Làm gì khi tác phẩm bạn tự sáng tác giống tác phẩm có trước, đề cập trường hợp việc bạn có thể sử dụng tác phẩm của người khác không cần phải xin phép (pháp luật Việt Nam gọi là các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả).
Bản tin ngày hôm nay bọn mình sẽ làm rõ về vấn đề này để các bạn bớt “sợ hãi”, đụng đâu cũng sợ vi phạm bản quyền. Một cảm giác mà nhiều người bạn của mình gặp phải.
Đầu tiên, bạn cần biết mục đích chính của việc bảo hộ các tài sản trí tuệ nói chung và bản quyền nói riêng giúp cân bằng giữa việc tạo động lực để các cá nhân sáng tạo (lỏng lẻo quá, ai cũng dùng được, chẳng ai muốn sáng tạo nữa), nhưng cũng cần quan tâm đến nhu cầu học hỏi, trao đổi, chia sẻ của cộng đồng. Có như vậy thì các tài sản vô hình này mới hay được ví von là nền tảng cho sự phát triển bền vững và hiệu quả.
Vậy chi tiết những ngoại lệ này là gì?
Đầu tiên, bạn nên biết được những trường hợp bạn có thể sử dụng tác phẩm của người khác mà không cần phải xin phép cũng như trả thù lao như sau (Điều 25, Luật Sở hữu trí tuệ), chi tiết như sau:
a) Tự sao chép một bản để nghiên cứu khoa học, học tập của cá nhân và không nhằm mục đích thương mại. Quy định này không áp dụng trong trường hợp sao chép bằng thiết bị sao chép;
b) Sao chép hợp lý một phần tác phẩm bằng thiết bị sao chép để nghiên cứu khoa học, học tập của cá nhân và không nhằm mục đích thương mại;
c) Sử dụng hợp lý tác phẩm để minh họa trong bài giảng, ấn phẩm, cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng nhằm mục đích giảng dạy. Việc sử dụng này có thể bao gồm việc cung cấp trong mạng máy tính nội bộ với điều kiện phải có các biện pháp kỹ thuật để bảo đảm chỉ người học và người dạy trong buổi học đó có thể tiếp cận tác phẩm này;
d) Sử dụng tác phẩm trong hoạt động công vụ của cơ quan nhà nước;
đ) Trích dẫn hợp lý tác phẩm mà không làm sai ý tác giả để bình luận, giới thiệu hoặc minh họa trong tác phẩm của mình; để viết báo, sử dụng trong ấn phẩm định kỳ, trong chương trình phát sóng, phim tài liệu; (Mình nghĩ chúng ta hay áp dụng nhất là trích dẫn tác phẩm của người khác để minh họa. Vậy trích dẫn thế nào để không xem là đạo văn? Mời bạn đọc lại bản tin số 4)
e) Sử dụng tác phẩm trong hoạt động thư viện không nhằm mục đích thương mại…
g) Biểu diễn tác phẩm sân khấu, âm nhạc, múa và các loại hình biểu diễn nghệ thuật khác trong các buổi sinh hoạt văn hóa, hoạt động tuyên truyền cổ động không nhằm mục đích thương mại;
h) Chụp ảnh, truyền hình tác phẩm mỹ thuật, kiến trúc, nhiếp ảnh, mỹ thuật ứng dụng được trưng bày tại nơi công cộng nhằm giới thiệu hình ảnh của tác phẩm đó, không nhằm mục đích thương mại;
i) Nhập khẩu bản sao tác phẩm của người khác để sử dụng cá nhân, không nhằm mục đích thương mại;
k) Sao chép bằng cách đăng tải lại trên báo, ấn phẩm định kỳ, phát sóng hoặc các hình thức truyền thông khác tới công chúng bài giảng, bài phát biểu, bài nói khác được trình bày trước công chúng trong phạm vi phù hợp với mục đích thông tin thời sự, trừ trường hợp tác giả tuyên bố giữ bản quyền;
l) Chụp ảnh, ghi âm, ghi hình, phát sóng sự kiện nhằm mục đích đưa tin thời sự, trong đó có sử dụng tác phẩm được nghe thấy, nhìn thấy trong sự kiện đó;
m) Người khuyết tật nhìn, người khuyết tật không có khả năng đọc chữ in và người khuyết tật khác không có khả năng tiếp cận tác phẩm để đọc theo cách thông thường (sau đây gọi là người khuyết tật), người nuôi dưỡng, chăm sóc cho người khuyết tật, tổ chức đáp ứng điều kiện theo quy định của Chính phủ sử dụng tác phẩm theo quy định tại Điều 25a của Luật này.
Như vậy, bạn vẫn có thể:
Sử dụng, sao chép tác phẩm của người khác với mục đích học tập, nghiên cứu, giảng dạy…nhưng nhớ rằng nếu sử dụng cho mục đích kiếm tiền (thương mại) thì bạn không được sử dụng như quy định trên. Ngoài ra, bạn nên nhớ một số lưu ý khi sử dụng tác phẩm của người khác:
1. Không được làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác phẩm. Ví dụ: bạn mua quyển sách “Làm thế nào để viết hay” của tác giả A, bạn có thể trích dẫn một số nội dung trong sách với mục đích là bình luận, hay minh họa cho tác phẩm của mình. Nhưng bạn không được trích dẫn nhiều đến mức người khác đọc tác phẩm của bạn chi tiết đến mức không còn nhu cầu mua quyển sách của tác giả A đó nữa. Vì điều này rõ ràng đã làm ảnh hưởng đến doanh số bán sách của tác giả A chẳng hạn.
2. Không gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả. Tương tự như ví dụ phân tích ở điểm số 1.
3. Phải ghi thông tin về quyền nhân thân của tác phẩm như: tên tác giả và nguồn gốc, xuất xứ của tác phẩm. Điều này là bắt buộc trong tất cả mọi trường hợp dù bạn không trả tiền hay có trả tiền. Chi tiết lý do tại sao, mời bạn đọc lại Bản tin số 2 để hiểu rõ hơn quyền nhân thân là gì.
Kết luận:
Như vậy, không phải lúc nào việc sử dụng tác phẩm của người khác cũng cần phải xin phép, hay trả tiền. Một số ngoại lệ như đã phân tích với mục đích giúp việc thu nạp kiến thức của cá nhân, đa dạng hóa góc nhìn và bồi tụ thêm nhiều kiến thức cho nhân loại vẫn được cho phép nên bạn đừng lo lắng quá.
Cứ đọc kỹ những lưu ý mà bọn mình đã chia sẻ là bạn đã có thể tự tin sử dụng những tác phẩm của người khác để tạo nên tác phẩm của riêng mình mà yên tâm là mình không vi phạm bản quyền rồi.
Bởi có rất nhiều câu hỏi mang tính thực tiễn đã được gửi về cho bọn mình như tóm tắt sách của người khác có được không, post đáp án giải đề trên YouTube có ổn không?... Bản tin tiếp theo chúng ta sẽ cùng nhau thực hành để xác nhận đâu là hành vi vi phạm bản quyền và những tips mà chúng ta nên biết để tự tin khai thác nguồn tài nguồn về tác phẩm của nhân loại nhé.
Hẹn gặp lại bạn trong Bản tin tiếp theo của Bản quyền & Kinh doanh tri thức. Nếu các bạn thấy thông tin của bọn mình chia sẻ có thể hữu ích cho một ai đó thì hãy “share” giúp bọn mình với nhé.
Ngân & Sỹ cảm ơn bạn đã đọc tin và chúc bạn một thứ năm nhiều niềm vui.