#14. Làm gì khi tác phẩm bạn tự sáng tác giống tác phẩm có trước?
Hai ý tưởng trùng nhau là điều có thể xảy ra, vậy nên làm gì khi tác phẩm của bạn ra đời sau? Bản tin ngày hôm nay sẽ làm rõ vấn đề này.
Chào các bạn.
Chuyện là tuần vừa rồi có một bạn inbox hỏi bọn mình rằng: bạn đã tự suy nghĩ và vẽ một cái hình để mô tả việc làm thế nào để thuyết trình hiệu quả cho các bạn sinh viên. Bạn sẽ dùng cái hình mô phỏng đó để sử dụng cho một buổi workshop có tính phí.
Tuy nhiên, trước ngày sử dụng bạn phát hiện đã có một cái hình y chang đã được vẽ bởi một người khác. Vì workshop với mục đích thương mại, nên bạn sợ là mình đã vi phạm bản quyền của người kia.
Trên thực tế, việc một tác phẩm có thể bài viết, bức tranh, bài nhạc, hay cụ thể trong tình huống này là một hình mô phỏng giống tác phẩm có trước không phải là điều hiếm gặp. Bởi có thể hai ý tưởng vô tình trùng nhau, những logic của suy nghĩ sẽ tạo nên một tác phẩm như vậy, hay cùng văn hóa, vị trí địa lý cũng có khả năng ảnh hưởng.
Ví dụ: Có một dạng câu chuyện tình yêu lúc nào cũng nồng thắm giai đoạn đầu, , chia tay rồi lại yêu nhau. Hay mai vàng trước ngõ mỗi độ xuân về thì ai cũng thường chụp với bánh kẹo mứt Tết, vẫn có trường hợp vô tình góc chụp là gần giống nhau.
Vậy nên làm gì trong những tình huống như vậy?
Đầu tiên, bạn nên bình tĩnh!
Bạn nên kiểm tra kỹ liệu đúng tác phẩm là kết quả sáng tạo của chính mình, khi nào và ở đâu?
Nếu đúng vậy, trường hợp này hai tác phẩm vẫn được bảo hộ bản quyền một cách độc lập. Tức bạn không có hành vi xâm phạm bản quyền đối với tác phẩm có trước.
Đó chính là lý do mà việc lưu giữ các chứng cứ trong quá trình sáng tạo tác phẩm rất quan trọng.
“Chỉ đơn thuần một bản thảo gốc của tác phẩm đôi khi là chưa đủ để chứng minh, bởi trong nhiều trường hợp, bản thảo đó không thể hiện bất kỳ thông tin thời gian nào, hoặc có thể có nhưng không thể xác thực.
Vì thế, mọi tác giả hãy tập cách lưu giữ lại bằng các hình thức khác nhau toàn bộ quá trình từ lên ý tưởng, bản thảo qua các lần sửa đổi, kể cả các cuộc trò chuyện, trao đổi liên quan đến tác phẩm, hóa đơn mua công cụ hỗ trợ tạo nên tác phẩm,…Đặc biệt, cần phải luôn đóng nhãn Copyright © kèm theo thời gian thực hiện trên các nguồn chứng cứ đó.”
Bạn có thể đọc bài này trong bản tin số #11. Chỉ bạn cách lưu giữ chứng cứ về quyền tác giả - áp dụng được ngay.
Bởi thông thường để một bên khác cáo buộc bạn vi phạm bản quyền tác phẩm của họ, họ cần chứng minh ít nhất ba vấn đề:[1]
Họ chính là chủ sở hữu tác phẩm đó – thời điểm hình thành và hình thức thể hiện tác phẩm
Tác phẩm của bạn ra đời sau tác phẩm của họ, nhưng lại giống toàn bộ hoặc phần lớn các yếu tố cơ bản trong tác phẩm của họ.
Bạn biết rõ sự tồn tại tác phẩm của họ cả về nội dung và cách thức thể hiện.
Lúc này, bạn, với tư cách là một bên bị cho là vi phạm, có thể tự bảo vệ mình bằng việc chứng minh:[2]
Hai tác phẩm có sự khác biệt cơ bản.
Bạn sao chép nội dung của tác phẩm chứ không phải hình thức của tác phẩm (bản quyền chỉ bảo hộ hình thức thể hiện KHÔNG bảo hộ ý tưởng, bạn có thể đọc lại bản tin số #3. Bản quyền bảo hộ gì?)
Hoặc việc bạn sử dụng tác phẩm thuộc trường hợp không cần phải xin phép (pháp luật Việt Nam gọi là các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả - bản tin tiếp theo sẽ làm rõ về vấn đề này)
Và chỉ trong trường hợp bạn không thể chứng minh bất cứ luận điểm nào ở trên thì hành vi sử dụng tác phẩm của bạn mới bị xem là xâm phạm.
Điểm qua một số vụ việc bị cho là vi phạm bản quyền gần đây như vụ việc nhóm nhạc Hàn Quốc Billlie (Hàn Quốc) trình diễn ca khúc trong MV GingaMingaYo (The strange world) có đoạn nhạc giống hệt với ca khúc “Công chúa trên nương” do nhạc sĩ – ca sĩ TiA sáng tác và biểu diễn.[3]
Truyện ngắn “Biến mất” của Kai Hoàng đang tham dự cuộc thi truyện ngắn báo Người lao động gây xôn xao khi bị phát hiện giống hệt với truyện ngắn “Những biển”, in trong tập "Cố định một đám mây" được xuất bản vào năm 2018 của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư về cả nội dung lẫn ý tưởng.
Hay Bài thơ "Bạch lộ" của Phan Huyền Thư giống với tác phẩm "Buổi sáng" của Phan Ngọc Thường Đoan về cả tứ thơ, câu từ, cấu trúc.[4]
Để chỉ ra được sự vi phạm, các tác giả thường phải chỉ ra một trong ba điểm như bọn mình đã chia sẻ ở trên. Yếu tố xác định về thời gian tác phẩm được sáng tác luôn được cân nhắc kỹ (tác phẩm nào có trước, lúc nào?).
Hy vọng, bản tin ngày hôm nay đã giúp bạn hiểu rõ hơn các vấn đề cần làm rõ khi cáo buộc ai đó vi phạm bản quyền tác phẩm của mình, hoặc tự bảo vệ mình khi bị ai đó cáo buộc nếu tác phẩm thực sự là thành quả sáng tạo của bạn.
Bạn cũng nhớ lưu chứng kỹ toàn bộ quá trình sáng tác như bọn mình đã chia sẻ nhé.
Ngoài ra, bạn cũng nên lưu ý trích dẫn hợp lý các tác phẩm và luôn tôn trọng quyền nhân thân cũng như quyền tài sản của một tác phẩm, để hạn chế tối đa những vụ việc đáng tiếc xảy ra liên quan đến bản quyền.
Hẹn gặp lại bạn trong Bản tin tiếp theo của Bản quyền & Kinh doanh tri thức. Nếu các bạn thấy thông tin của bọn mình chia sẻ có thể hữu ích cho một ai đó thì hãy “share” giúp bọn mình với nhé.
Ngân & Sỹ cảm ơn bạn đã đọc tin và chúc bạn một thứ năm nhiều niềm vui.
[1] Lê Nết, Quyền Sở hữu trí tuệ, Tài liệu bài giảng, NXB ĐH Quốc gia TP. HCM, 2006, trang 67
[2] Như trên.
[3] https://cafebiz.vn/lan-dau-tien-mot-nhom-nhac-han-quoc-bi-to-dao-nhai-nhac-viet-nhac-si-le-minh-son-trong-am-nhac-chi-can-thuong-duoc-1-net-da-la-dao-nhac-20220330172452009.chn, truy cập ngày 11/10/2022.
[4] https://thoidai.com.vn/nhung-vu-dao-van-gay-xon-xao-du-luan-tai-viet-nam-78891.html, truy cập ngày 11/10/2022.