#18. Review phim có vi phạm bản quyền?
Nếu bạn có ý định làm video review phim thì bản tin này dành cho bạn.
Chào bạn,
Ở bản tin số #16 Tóm tắt sách có vi phạm bản quyền và những tips cần nhớ, chúng tôi đã chia sẻ đến bạn những tips nên nhớ trước khi bắt tay vào việc tóm tắt sách của người khác và sử dụng cho mục đích thương mại như:
Không nên tóm tắt sách và công bố trước khi tác phẩm gốc của người khác chưa công bố. Tất nhiên, chẳng có tác giả nào muốn bạn làm điều này vì ảnh hưởng trực tiếp đến doanh thu của họ.
Nên tự bạn tóm tắt bằng chính giọng văn, ngôn ngữ của bản thân, đồng thời thể hiện nhiều góc nhìn, bình luận, chia sẻ cảm xúc cá nhân về tác phẩm.
Việc tóm tắt không nhiều và chi tiết đến mức làm người khác không còn nhu cầu mua tác phẩm gốc (điều nhằm hạn chế tối đa khả năng tác giả của tác phẩm khởi kiện bạn).
Bắt buộc ghi thông tin nhân thân (tên tác giả, tác phẩm) rõ ràng, và cũng nên dẫn nguồn, chia sẻ thông tin mà bạn đọc có thể mua được tác phẩm gốc.
Vậy review phim có cần xin phép?
Điều này, cũng tương tự như việc “review” phim. Bộ phim được xem là một tác phẩm, do đó bất cứ hành vi sử dụng nào cũng cần có sự cho phép của tác giả. Tuy nhiên, để đảm bảo sự cân bằng giữa tác giả và lợi ích của cộng đồng (người sử dụng), pháp luật sở hữu trí tuệ (SHTT) nói chung và quyền tác giả (bản quyền) nói riêng cũng có những ngoại lệ (exceptions) cho phép người dùng không cần xin phép, không cần trả tiền.
Khi nào review phim không cần xin phép?
Điều này được đa số các nước trên thế giới quy định (thuật ngữ hay được sử dụng trong tiếng Anh là “fair use” tại Mỹ hay “fair dealing” tại Anh); tại Việt Nam gọi là các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả quy định chi tiết tại điều 25, khoản 1, điểm đ (Luật SHTT sửa đổi, bổ sung năm 2022), cho phép người dùng có thể
“trích dẫn hợp lý tác phẩm mà không làm sai ý tác giả để bình luận, giới thiệu hoặc minh họa trong tác phẩm của mình.”
Tuy nhiên, thông thường những trường hợp này chỉ áp dụng cho các mục đích mang lại lợi ích cho xã hội, chứ không dành cho các hoạt động mang tính chất thương mại.
Do đó, chỉ trong trường hợp bạn review phim với một mức độ phù hợp và không có mục đích thương mại thì mới được cân nhắc. Điều đáng bàn là thực tiễn chưa có một quy định cụ thể về cách đánh giá “mức độ phù hợp” trong việc review phim. Tuy nhiên, nếu bạn quan tâm đến mức độ trích dẫn phù hợp để không bị xem là đạo văn thì có thể đọc Bản tin số #4. Trích dẫn thế nào để không bị xem là đạo văn?).
Có ai bị kiện vì review phim tại Việt Nam chưa?
Thực tế, tại Việt Nam đến thời điểm hiện tại chúng tôi chưa phát hiện có sự tồn tại của vụ kiện nào liên quan đến việc review phim, tuy nhiên tại Anh trong bài Viết: “Review phim” và ranh giới của ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả (Thời báo Kinh tế Sài Gòn số 36/2022, ngày 8/9/2022) tác giả Vân Anh, hiện đang là giảng viên Luật SHTT của trường ĐH Oxford đã chia sẻ:
“Còn Vương quốc Anh, thông qua hệ thống án lệ, đã phát triển một vài yếu tố để cân nhắc liệu các hành vi như review có được xem là ngoại lệ “sử dụng hợp lý” hay không.
Các yếu tố có thể kể tên như việc sử dụng có cạnh tranh thương mại trực tiếp với việc chủ sở hữu khai thác tác phẩm bản quyền hay không, liệu rằng tác phẩm đã được công bố đến công chúng hay chưa, số lượng và tầm quan trọng của việc sử dụng tác phẩm… Bởi vì, “mặc dù các ngoại lệ cho phép lấy một phần đáng kể của tác phẩm trong một số trường hợp, nhưng việc lấy quá nhiều hoặc lấy một lượng nhỏ tác phẩm một cách thường xuyên sẽ không được xem là “sử dụng hợp lý” (Lord Phillips trong vụ việc Ashdown v Telegraph Group Ltd [2001] EWCA Civ 1142, [2002] Ch 149 [70] trích dẫn ủng hộ Laddie, Prescott & Vitoria, The Modern Law of Copyright and Designs (ấn bản lần 3, 2000), mục 20.16).”
Qua đó, chúng ta có thể hiểu rằng thời lượng bạn sử dụng dù chỉ là một vài giây so với mấy phục tiếng của bộ phim vẫn có thể xem là đang vi phạm bản quyền nếu việc làm đó cạnh tranh trực tiếp với việc khai thác của chủ sở hữu, hay tác phẩm review phim của bạn chính là lý do người khác không còn nhu cầu xem bộ phim đó nữa.
Điều này một lần nữa đã được tác giả Vân Anh
“tìm thấy ở phán quyết của Tòa án tối cao ở vương quốc Anh trong vụ việc Cricket Board Ltd. & Anor v Tixdaq Ltd. & Anor [2016] EWHC 575 (Ch). Tòa đưa ra lập luận rằng việc sao chép và phổ biến các clip mặc dù chỉ có độ dài 8 giây từ các chương trình phát sóng các sự kiện thể thao dài hai giờ đồng hồ vẫn bị xem là vi phạm bản quyền. Vì từ góc độ định tính, các clip thường là những điểm nổi bật của các trận đấu và do đó các video này được quan tâm và có giá trị thương mại. Thẩm phán cho rằng mỗi clip dài 8 giây như vậy đã khai thác đáng kể khoản đầu tư của nguyên đơn vào việc sản xuất chương trình phát sóng hoặc phim có liên quan.”
Kết luận:
Việc sử dụng tác phẩm của người khác dù là tác phẩm viết, hình họa hay phim ảnh…với mục đích thương mại về nguyên tắc cơ bản cần phải xin phép chủ sở hữu tác phẩm.
Hầu hết các nước trên thế giới đều có quy định những ngoại lệ (exceptions) cho việc sử dụng tác phẩm của người khác không cần xin phép, không cần trả tiền nhằm đảm bảo lợi ích của chủ sở hữu tác phẩm và của cộng đồng. Tuy nhiên, đa số thường mang tính phục vụ cộng đồng, xã hội hoặc sử dụng tác phẩm để đánh giá, phê bình. Nên nếu mục đích của bạn là thương mại thì cần cân nhắc kỹ trước khi sử dụng.
Thời lượng, độ dài video review chỉ là một trong những yếu tố cân nhắc liệu video review đó có đang xâm phạm bản quyền hay không, ngoài ra yếu tố về sự tồn tại của video đó có ảnh hưởng đến việc khai thác thương mại bình thường của bộ phim cũng được cân nhắc.
Cảm ơn bạn đã đọc bản tin, và hẹn gặp lại bạn trong Bản tin tiếp theo của Bản quyền & Kinh doanh tri thức. Nếu bạn thấy thông tin của chúng tôi chia sẻ có thể hữu ích cho một ai đó thì hãy “share” giúp chúng tôi nhé. Cảm ơn bạn nhiều.
Bạn có câu hỏi hỏi về Bản quyền cần chúng tôi viết bài? Nếu có, cứ comment, chúng tôi sẽ cố gắng lần lượt giải đáp những thắc mắc của các bạn thông qua các số bản tin tiếp theo.
Ngân & Sỹ cảm ơn bạn đã đọc tin và chúc bạn một thứ năm nhiều niềm vui