#16. Tóm tắt sách để bán có vi phạm bản quyền? Và những tips nên nhớ
Bạn đã bao giờ băn khoăn về vấn đề này? Bản tin hôm nay sẽ trả lời cho bạn nhé.
Chào các bạn,
Tiếp nối bản tin ngày #15 Chỉ bạn sử dụng tác phẩm của người khác không xin phép và không trả tiền, bạn đã biết được những trường hợp ngoại lệ có thể sử dụng tác phẩm của người khác không cần xin phép và không trả tiền (lưu ý quyền nhân thân trong tất cả mọi tình huống đều cần được tôn trọng).
Thử xử lý những tình huống thực tiễn
Hôm nay như đã hứa chúng ta sẽ cùng nhau phân tích và giải quyết những tình huống thường xảy ra trong thực tiễn đời sống, để xem liệu có khoảng cách nào từ lý thuyết đến thực hành.
Tình huống 1: Bạn A chia sẻ một câu văn hay trong quyển sách học về “làm lãnh đạo” trên facebook cá nhân để nói lên cảm xúc của bạn khi đọc được câu nói đó.
Tình huống 2: Bạn B trích dẫn một số ý kiến chuyên gia trong sách của họ cho bài báo của B để làm sinh động hơn bài báo mà B dự định gửi cho một tạp chí
Tình huống 3: Tóm tắt sách của người khác rồi tập hợp lại để bán.
Bạn hãy thử tự mình suy nghĩ trong 1 đến 2 phút, ghi ra đáp án của bạn trước khi đọc câu trả lời bên dưới nhé. Đáp án của bạn là gì? Của bọn mình như sau:
Tình huống 1 và 2 có thể thực hiện bằng việc sử dụng những “ngoại lệ sử dụng tác phẩm” (fair use) được quy định trong pháp luật bản quyền như mình đã chia sẻ ở bản tin #15. Tuy nhiên, lưu ý việc trích dẫn và sử dụng ở hai tình huống này:
Không được làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác phẩm
Không gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả
Phải ghi thông tin về quyền nhân thân của tác phẩm như: tên tác giả và nguồn gốc, xuất xứ của tác phẩm.
Tóm tắt sách để bán thì sao?
Với tình huống số 3, nhiều yếu tố cần được phân tích hơn. Các câu hỏi cần được đặt ra là:
Bạn có ghi rõ thông tin nhân thân của tác phẩm (tên tác giả, tên và xuất xứ tác phẩm…) hay cố tình bỏ qua, chỉ ghi sơ sài?
Thời điểm bạn công bố bản tóm tắt sách đó là khi nào? Trước hay sau khi tác phẩm đã được bán (công bố) trên thị trường?
Nội dung bạn tóm tắt như thế nào? Chỉ đơn thuần ghi tất cả những ý chính, hấp dẫn nhất của quyển sách hay có thêm phần bình, luận chia sẻ cảm xúc của chính bạn trong đó?
Phần bạn tóm tắt, nếu một người khác đọc được có khả năng khiến họ không có nhu cầu mua sách gốc nữa không?
Thực tiễn tại Việt Nam?
Hiện tại ở Việt Nam theo hiểu biết của bọn mình thì chưa có vụ kiện nào xảy ra liên quan đến vấn đề tóm tắt sách để bán.
Nhưng có quy định là các trường hợp ngoại lệ chỉ áp dụng với tác phẩm đã công bố.
Tức đối với những tác phẩm chưa công bố thì bạn không được sử dụng những ngoại lệ đó (tác phẩm người khác chưa công bố, chưa xuất bản…bạn không được dùng cho mục đích riêng của mình dù nó không mang tính thương mại đi chăng nữa).
Tại Mỹ?
Tuy nhiên, tại Mỹ, một vụ kiện tương tự đã xảy ra giữa Harper & Row v. Nation Enterprises, 471 U.S. 539 (1985).
Nation Enterprises đã tóm tắt và trích dẫn đáng kể tác phẩm “A Time to Heal”, cuốn hồi ký “chưa được công bố” của Tổng thống Gerald Ford về quyết định ân xá cho cựu tổng thống Richard Nixon. Khi Harper & Row, người nắm giữ bản quyền của A Time to Heal, đưa ra đơn kiện, The Nation khẳng định rằng việc sử dụng cuốn sách của họ được bảo vệ theo học thuyết “fair use” (các trường hợp ngoại lệ được sử dụng như bản tin số #15), vì lợi ích lớn của công chúng đối với một nhân vật lịch sử.
Tuy nhiên, Tòa bác bỏ lập luận này khi cho rằng quyền xuất bản lần đầu tiên đủ quan trọng để có lợi cho Harper. Bạn có thể đọc thêm thông về vụ việc này.
Vậy còn hiện tượng “review phim khá biến tướng” như cắt ghép những nội dung gây cứng nhất của bộ phim thì sao? Bọn mình sẽ sớm có bài viết về vấn đề này.
Tips bỏ túi
Như vậy, việc tóm tắt sách của người khác rồi bán cũng có những rủi ro nhất định. Và để giảm thiểu khả năng bạn bị xem là vi phạm bản quyền, bạn có thể tham khảo một số gợi ý sau:
Không nên tóm tắt sách và công bố trước khi tác phẩm gốc của người khác chưa công bố. Tất nhiên, chẳng có tác giả nào muốn bạn làm điều này vì ảnh hưởng trực tiếp đến doanh thu của họ.
Nên tự bạn tóm tắt bằng chính giọng văn, ngôn ngữ của bản thân, đồng thời thể hiện nhiều góc nhìn, bình luận, chia sẻ cảm xúc cá nhân về tác phẩm.
Việc tóm tắt không nhiều và chi tiết đến mức làm người khác không còn nhu cầu mua tác phẩm gốc (điều nhằm hạn chế tối đa khả năng tác giả của tác phẩm khởi kiện bạn).
Bắt buộc ghi thông tin nhân thân (tên tác giả, tác phẩm) rõ ràng, và cũng nên dẫn nguồn, chia sẻ thông tin mà bạn đọc có thể mua được tác phẩm gốc.
Hy vọng, bản tin ngày hôm nay đã làm rõ hơn những tình huống mà bạn có thể sử dụng tác phẩm của người khác không cần xin phép và không trả tiền. Đặc biệt đã đưa cho bạn những tips cần nhớ nếu bạn thường xuyên và có nhu cầu tóm tắt sách để sử dụng cho các hoạt động thương mại của mình, để hạn chế những rủi ro không đáng có thể xảy ra.
Lưu ý: bài viết không phải là lời tư vấn pháp lý. Bạn nên liên hệ những nhà tư vấn về luật bản quyền chuyên nghiệp để có được lời tư vấn phù hợp cho hành vi dự định thực hiện của bạn. Bài viết này chỉ nêu lên quan điểm và sự hiểu biết cá nhân của bọn mình.
Như vậy bạn đã đọc được bản tin số #16. Sau hơn 3 tháng đi vào hoạt động, bọn mình cảm ơn các bạn vẫn theo dõi và yêu thương. Bản tin tiếp theo của bọn mình sẽ là một chủ đề đang rất nóng đối với những bạn đang theo đuổi công việc viết lách:
nghề chấp bút
Liệu có những vấn đề pháp lý nào liên quan đến nghề này mà bên khách hàng và bên cung cấp dịch vụ cần nắm rõ?
Hẹn gặp lại bạn trong Bản tin tiếp theo của Bản quyền & Kinh doanh tri thức. Nếu các bạn thấy thông tin của bọn mình chia sẻ có thể hữu ích cho một ai đó thì hãy “share” giúp bọn mình với nhé. Vì các bạn chỉ có 1 tuần nữa để thoải mái đọc hết bản tin của bọn mình.
Ngân & Sỹ cảm ơn bạn đã đọc tin và chúc bạn một thứ năm nhiều niềm vui.