#13. Thời điểm bạn có thể sử dụng tác phẩm của người khác mà không cần xin phép?
Nội dung bản tin ngày hôm nay sẽ trả lời cho câu hỏi này
Ở số trước, chúng ta đã biết được rằng tác phẩm sẽ tự động được bảo hộ ngay khi nó được định hình trên một hình thức phương tiện vật chất, kể cả dưới dạng kỹ thuật số. Việc quan trọng nhất lúc này của tác giả là phải lưu trữ lại các chứng cứ xác thực cho thời điểm định hình tác phẩm.
Vậy bạn có biết một tác phẩm được bảo hộ trong bao nhiêu năm hay không?
Tác phẩm đứa con tinh thần của tác giả vô thời hạn…
Quyền tác giả xoay quanh hai nhóm quyền là quyền nhân thân (giá trị tinh thần) và quyền tài sản (giá trị vật chất).
Quyền nhân thân gồm các quyền cơ bản là đặt tên, đứng tên trên tác phẩm, công bố tác phẩm và bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm. Ngoại trừ quyền công bố thường được chuyển giao cho chủ sở hữu thông qua hợp đồng (do quyền này liên quan trực tiếp đến chiến lược khai thác lợi ích kinh tế từ tác phẩm), các quyền còn lại đều không thể chuyển giao. Các quyền này sẽ được pháp luật bảo hộ vô thời hạn. Bạn có thể đọc thêm bản tin #2. Tác phẩm tôi làm, tôi luôn được đứng tên? Đúng hay sai? Để hiểu hơn về hai quyền này nhé.
Chẳng hạn, Bình Ngô Đại Cáo sau gần 600 năm vẫn sẽ được pháp luật hiện hành bảo hộ bằng cách công nhận quyền đứng tên dành cho Nguyễn Trãi mà không một ai khác có thể xâm phạm.
…nhưng quyền khai thác lợi ích kinh tế (quyền tài sản) từ tác phẩm thì có thời hạn, đây chính là ý nghĩa của thời gian bảo hộ
Công ước Berne với 181 quốc gia thành viên đã đặt ra tiêu chuẩn tối thiểu về thời hạn bảo hộ quyền tác giả là trọn đời tác giả và 50 năm sau khi tác giả qua đời. Điều này có nghĩa là gần như ở bất kỳ đâu trên thế giới, một tác phẩm cũng đều sẽ được bảo hộ ít nhất 50 năm sau khi tác giả qua đời.
Các nước đang phát triển như Việt Nam thường tận dụng quy định tối thiểu này để có thể sớm tự do khai thác tác phẩm phục vụ sự phát triển chung của xã hội. Tức đa số các tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả tại Việt Nam có thời gian bảo hộ là 50 năm sau khi tác giả qua đời.
Trong khi đó, các nước phát triển như EU, Anh, Mỹ quy định thời hạn bảo hộ dài hơn là 70 năm. Cá biệt, Luật bản quyền Mexico bảo hộ tác phẩm đến hết 100 năm sau khi tác giả qua đời. Nhà văn Andres Henestrosa sinh năm 1906, là tác giả của quyển sách Los hombres que disperse la danza ra đời năm 1929. Ông mất năm 2008, hưởng thọ 101 tuổi. Như vậy, tác phẩm nói trên sẽ hết thời hạn bảo hộ (đối với nhóm quyền tài sản – economic rights) vào tháng 1 năm 2109, tổng cộng 179 năm. Đây cũng được xem là tác phẩm có tổng thời hạn bảo hộ dài nhất từng được ghi nhận.
Sau khi hết thời hạn bảo hộ, tác phẩm đó sẽ thuộc về công chúng, tức là bất kỳ ai cũng có thể sử dụng, khai thác lợi ích vật chất từ tác phẩm miễn tôn trọng các quyền nhân thân của tác giả (đặt tên, đứng tên, bảo vệ sự toàn vẹn tác phẩm).
Thời hạn bảo hộ này là một trong những công cụ quan trọng để đảm bảo sự cân bằng giữa lợi ích cá nhân và lợi ích công cộng, khi cho phép công chúng được tự do tiếp cận sau một khoảng thời gian đã đủ để bù đắp công sức sáng tạo của tác giả.
Năm tính trong thời hạn bảo hộ quyền tác giả được tính như sau: thời hạn bảo hộ sẽ chấm dứt vào 24h ngày 31 tháng 12 năm cuối cùng của thời hạn bảo hộ quyền tác giả theo quy định
Như vậy, không có một thời hạn bảo hộ cố định dành cho phần lớn tác phẩm. Nếu tác giả sáng tác tác phẩm càng sớm và bản thân tác giả có tuổi thọ càng cao thì tác phẩm có tổng thời hạn bảo hộ càng dài.
Có một số tác phẩm là ngoại lệ, có thời hạn bảo hộ cố định
Theo pháp luật Việt Nam, có 04 loại hình tác phẩm: điện ảnh, nhiếp ảnh, mỹ thuật ứng dụng, tác phẩm khuyết danh có thời hạn bảo hộ cố định là 75 năm, kể từ khi tác phẩm được công bố lần đầu tiên.
Đối với tác phẩm điện ảnh, nhiếp ảnh, mỹ thuật ứng dụng chưa được công bố trong thời hạn 25 năm, kể từ khi tác phẩm được định hình thì thời hạn bảo hộ là 100 năm, kể từ khi tác phẩm được định hình.
Đối với tác phẩm khuyết danh, khi các thông tin về tác giả xuất hiện thì thời hạn bảo hộ được tính theo thời hạn của một tác phẩm thông thường. Như vậy, với 04 loại hình tác phẩm kể trên, thời hạn bảo hộ sẽ không phụ thuộc vào cuộc đời tác giả.
Tóm lại, liên quan đến thời gian bảo hộ quyền tác giả, bạn nên nhớ những điểm chính như sau:
Trong một tác phẩm có hai quyền cơ bản: quyền nhân thân (giá trị tinh thần, đứng tên, đặt tên, bảo vệ sự toàn vẹn) và quyền tài sản (giá trị vật chất - khai thác kiếm tiền). Quyền nhân thân là bảo hộ vô thời hạn, dù 500 năm hay nghìn năm sau tên của bạn vẫn giữ đúng như vậy.
Quyền tài sản (khai thác về mặt kinh tế) thì được bảo hộ có thời hạn. Theo thống nhất của Công ước Berne với 181 quốc gia thành viên đã đặt ra tiêu chuẩn tối thiểu về thời hạn bảo hộ quyền tác giả là trọn đời tác giả và 50 năm sau khi tác giả qua đời.
Thường các nước kinh tế chưa quá giàu hay chỉ chọn thời gian ngắn nhất để có thể nhanh chóng khai thác, do đó quyền tài sản trong quyền tác giả tại Việt Nam là trọn đời tác giả và 50 năm sau khi tác giả qua đời.
Các nước phát triển như EU, Anh, Mỹ quy định thời hạn bảo hộ dài hơn là 70 năm
Như vậy, bạn yên tâm nghen. Tác phẩm của bạn mãi mãi tên bạn vẫn đứng tên, chỉ có quyền khai thác kinh tế là có thời hạn. Tại Việt Nam đa số là 50 năm sau ngày tác giả qua đời.
Nếu bạn biết một tác phẩm của một tác giả tại Việt Nam đã qua đời hơn 50 năm, bạn có thể có quyền thoải mái sử dụng dù là mục đích thương mại (cần kiểm tra thông tin kỹ càng). Tuy nhiên, nhớ phải luôn ghi tên tác giả và không được phép chỉnh sửa nhằm đảm bảo tính toàn vẹn của tác phẩm gốc nghen.
Hẹn gặp lại bạn trong Bản tin tiếp theo của Bản quyền & Kinh doanh tri thức. Nếu các bạn thấy thông tin của bọn mình chia sẻ là hữu ích thì hãy “share” đến những ai cần giúp bọn mình với nhé.
Ngân & Sỹ cảm ơn bạn đã đọc tin và chúc bạn một thứ năm nhiều niềm vui.