#17 Một số vấn đề pháp lý của nghề chấp bút, bạn nên biết?
Bài viết này dành cho cả bên thuê và bên cung cấp dịch vụ chấp bút
Thị trường viết thuê giáo án, bài giảng điện tử, thậm chí là luận văn, luận án , đặc biệt là viết sách rất nhộn nhịp trên Internet trong những năm gần đây. Người mua chỉ cần chi trả thù lao theo thỏa thuận thì sẽ được người bán cung cấp một sản phẩm hoàn chỉnh, đồng thời còn cho phép người mua đứng tên tác giả.
Dịch vụ viết thuê này trong tiếng Anh được gọi là “Ghost Writer” (tạm dịch: Người viết ma), tiếng Việt cũng có thể tìm được một thuật ngữ tương đương là “Người chấp bút”. Hoạt động nói trên đã và đang đặt ra nhiều vấn đề pháp lý cần lưu ý.
Chấp bút: nghề phổ biến ở các nước phương Tây
Nghề chấp bút đã có một lịch sử khá lâu đời, và được chấp nhận rộng rãi ở nhiều nước phương Tây. Danh họa Rembrandt ở thế kỷ 17 thực chất không phải là tác giả của toàn bộ tác phẩm mà ông ký tên. Nhiều trong số đó do học trò ông vẽ, nhưng được ông ký tên tác giả như bảo chứng cho chất lượng “Rembrandt”(1). Có thể nói, đây là một cách thức bắt chước cơ chế sử dụng nhãn hiệu.
Chẳng hạn, chuỗi cà phê Starbuck được nhượng quyền khắp nơi trên thế giới, miễn đảm bảo các yêu cầu đặt ra thì sẽ được dán nhãn hiệu Starbuck. Nhưng một hành vi tương tự như vậy lại không được chấp nhận trong quyền tác giả, đặc biệt là với các chuẩn mực hiện đại nơi đề cao sự sáng tạo trực tiếp của cá nhân để làm nên tác phẩm. Rembrandt đã làm tăng giá trị thực của tác phẩm khi chắc chắn người mua sẽ trả giá thấp hơn nhiều nếu biết đó không phải do chính tay ông vẽ.
Tuy nhiên, có một cách đứng tên khác vẫn được chấp nhận là thuê để chấp bút cho tác phẩm hồi ký của nhiều nhân vật nổi tiếng.
Người chấp bút làm việc theo hợp đồng, được trả thù lao theo thỏa thuận, không trực tiếp đứng tên tác phẩm mà thường chỉ ghi nhận ở lời mở đầu, và có thể kèm theo điều khoản bảo mật. Tương tự, trong lĩnh vực tiếp thị, người chấp bút cũng thường được thuê để hiện thực hóa ý tưởng khách hàng bằng ngôn ngữ, văn phong và cấu trúc dễ dàng tiếp cận với độc giả nhất.
Đối với giới học thuật, việc đứng tên “kiểu Rembrandt” từng được chấp nhận rộng rãi ở châu Âu. Khi đó, các giáo sư có thể công bố công trình dưới tên của mình mặc dù do học viên, hay trợ lý thực hiện. Một hình thức phổ biến khác vẫn được duy trì cho đến ngày nay đó là người đứng đầu một trung tâm nghiên cứu (phòng lab) sẽ xuất hiện với tư cách đồng tác giả trong mọi công trình do lab này công bố, bất kể người này có đóng góp thực tế gì trong đó hay không.
Những lab lớn có đến hàng trăm nghiên cứu viên, và đây chính là lý do giúp một số nhà khoa học có số lượng công bố không tưởng, lên tới cả ngàn công trình mỗi năm. Ngược lại, cần đặt ra câu hỏi về sự liêm chính nếu một nhà khoa học không mấy tên tuổi lại có số lượng công bố khổng lồ.
Vậy nghề chấp bút hợp pháp khi nào?
Và những vấn đề nào cần lưu ý cho cả bên thuê dịch vụ và nên cung cấp dịch vụ?
Mời các bạn đọc phần tiếp theo ngay bên dưới.
Keep reading with a 7-day free trial
Subscribe to Bản quyền & Thương hiệu to keep reading this post and get 7 days of free access to the full post archives.