#1. 6 hiểu nhầm phổ biến về Bản quyền

Bạn có biết một bài viết, bài hát, hình ảnh, biểu mẫu, hay bản tin…đều được bảo hộ bởi pháp luật bản quyền (quyền tác giả theo ngôn ngữ pháp lý Việt Nam, tuy nhiên thống nhất trong bài này sử dụng từ bản quyền để mọi người dễ nắm bắt)? Như vậy dường như bản quyền hiện hữu ở mọi sản phẩm là kết quả của lao động trí óc.

Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về luật bản quyền và các nguyên tắc cơ bản của nó. Sau đây, tôi chia sẻ 6 hiểu nhầm phổ biến nhất về bản quyền mà bạn nên biết. Đây là những hiểu nhầm mà tôi cũng đã mắc phải từ lúc mới bắt đầu tìm hiểu và tiếp xúc với các vấn đề pháp lý về bản quyền. Đặc biệt, các bạn đang làm việc hay kinh doanh các sản phẩm từ tri thức nên nhớ và “nằm lòng” để vận dụng trong công việc hàng ngày, tránh những rủi ro không đáng có.

1. Phải đăng ký với cơ quan nhà nước mới được bảo hộ

Sai, bản quyền (quyền tác giả) của một tác phẩm được bảo hộ “tự động” khi tác phẩm được định hình trên một vật chất nhất định, không cần phải tiến hành đăng ký thì nó mới được bảo hộ. Tức chỉ cần sản phẩm là kết quả của lao động trí óc được thể hiện ở trên một loại vật liệu nhất định thì nó đã được xem là được bảo hộ. Ví dụ: bài viết được viết trên giấy, trên file doc, hay bài nhạc được thu âm, hình ảnh được in ra hay theo dạng file…

Như vậy, một bài viết, bài thơ mà bạn hoàn thành ghi vào sổ cá nhân của mình, bạn vẫn có quyền công bố và khẳng định mình là tác giả của tác phẩm đó, không cần phải đăng ký.

Tuy nhiên, thực tế một số chủ thể tiến hành đăng ký tác phẩm của mình tại Cục bản quyền tác giả, với mục tiêu là có được giấy chứng nhận rõ ràng từ một cơ quan nhà nước đề phòng cho những tình huống tranh chấp bản quyền nếu có.

2. Bản quyền có thể bảo hộ “ý tưởng” của bạn

Đây là một trong những hiểu nhầm phổ biến, bởi bản quyền không bảo hộ ý tưởng của bạn, nó chỉ bảo hộ cách thức thể hiện (expression) ý tưởng. Ví dụ: Bài viết “6 hiểu nhầm phổ biến về bản quyền” của tôi đang chia sẻ với bạn có 6 ý chính. Tôi sẽ không ngăn cản được bạn sử dụng lại những ý chính này rồi dựa vào nó làm thành bài viết của riêng bạn sau khi dùng ngôn ngữ và cách thức thể hiện của chính bạn. Tuy nhiên, bạn không được copy y chang (hoặc copy đáng kể) cách thức trình về các ý tưởng này của tôi, vì như vậy là bạn đang xâm phạm đến bản quyền bài viết này.

Tips: Bạn nhớ nhé! Bản quyền không bảo hộ cho ý tưởng của bạn, nó chỉ bảo hộ cho cách thức trình bày ý tưởng. Do đó, nếu có một ý tưởng bạn cho là rất hay ho và sợ mọi người biết được, không nên viết ra và chia sẻ vội, vì bản quyền không phải là công cụ mà bạn có thể sử dụng.

3. Sẽ không sao nếu tôi copy hay sử dụng lại tác phẩm của người khác, nếu tôi không có mục đích thương mại

Không đúng, trừ khi trong một số trường hợp bạn áp dụng “Fair use or fair dealing rules” (pháp luật Việt Nam gọi là các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả). Việc bạn copy hay sử dụng lại tác phẩm của người khác mà chưa có được sự đồng ý của tác giả là đang vi phạm đến bản quyền tác phẩm của người khác.

Giả sử việc sử dụng của bạn làm ảnh hưởng đến doanh số bán hàng, bán khóa học của tác giả, điều này có thể dẫn đến việc bạn cũng phải chịu trách nhiệm cho sự sụt giảm đó.

4. Vậy tôi không được sử dụng bất kỳ nội dung nào của người khác?

Sự cẩn thận như vậy là cần thiết, nếu bạn dự định sử dụng tác phẩm của người khác để tạo nên tác phẩm cho hoạt động kinh doanh của bản thân. Tuy nhiên, pháp luật bản quyền cho phép một vài trường hợp ngoại lệ, chẳng hạn như sử dụng tác phẩm nhằm mục đích nghiên cứu, học tập, hay lưu trữ tại thư viện…Mọi hành vi sử dụng này đều phải nằm trong danh mục pháp luật đã liệt kê, đồng thời không ảnh hưởng đến tác giả và việc khai thác thương mại của tác phẩm.

5. Tôi có thể thoải mái copy chỉ 10% nội dung bài viết của người khác

Chỉ trừ khi tác phẩm có ghi rõ là cho phép “Fair use or fair dealing rules” (trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả), việc sử dụng tác phẩm mà không được sự đồng ý của tác giả đều có thể tiềm tàng cấu thành hành vi vi phạm bản quyền.

 Dù bạn có thể bỏ những đoạn trích dẫn vào trong dấu ngoặc kép “…” thì vấn đề đôi lúc không phải bạn copy bao nhiêu chữ. Phần bạn copy có quan trọng hay không trong tổng thể của tác phẩm đó mới là yếu tố quyết định có hay không hành vi vi phạm bản quyền.

6. Nếu tôi dịch tác phẩm từ tiếng Anh ra tiếng Việt, bản tiếng Việt là của tôi

Đúng, nhưng chỉ khi trước đó bạn đã được chủ sở hữu tác phẩm gốc cho phép dịch. Những tác phẩm được sáng tạo từ chất liệu của tác phẩm gốc được gọi là tác phẩm “phái sinh” (a derived work) theo pháp luật bản quyền Việt Nam. Với những trường hợp này, bạn phải luôn nhớ đọc kỹ hợp đồng ký kết với chủ sở hữu tác phẩm gốc vì đó sẽ là “luật” để bảo vệ hay chống lại bạn khi xảy ra tranh chấp.

Tips: Cách an toàn nhất là tự sáng tạo nên tác phẩm bằng chính mình (bạn vẫn có thể sử dụng ý tưởng của người khác, tuy nhiên khi bắt tay vào hình thành tác phẩm của mình thì bạn phải tự làm mà không được copy) hoặc xin sự cho phép của tác giả trước khi sử dụng.

Bạn còn những băn khoăn nào về bản quyền không? Hay bạn muốn làm rõ hơn hiểu nhầm nào trong số các hiểu nhầm về bản quyền mà mình đã phân tích ở trên?